آزادی مشروط چیست و به چه صورت تعیین می‌شود؟[۱۴۰۳]

گروه وکلای فروکیل در قالب این مقاله سعی در توضیح این نکته به شما مطالعه کننده محترم دارد که آزادی مشروط چیست؟ شرایط استفاده از این نهاد چیست؟ در چه صورتی این حکم لغو می‌شود؟ برای دریافت اطلاعات در این مورد شما می ‌توانید به مقاله ی زیر  مراجعه کرده و پاسخ سوالاتتان را دریافت کنید و یا به صورت مشاوره حقوقی رایگان با شماره‌های ۰۹۴۲۶۰۰۱۲۰۲/۰۹۴۲۶۰۰۱۲۰۱ تماس گرفته و راهنمایی لازم را دریافت نماید .

آزادی مشروط چیست؟

آزادی مشروط ، آزادی ای است که قبل از تمام شدن دوره محکومیت به برخی از محکومان داده می شود تا در صورت رعایت شروط دادگاه ، مابقی مجازات خود را در زندان نباشند . در مواد قانون مجازات درباره تعریف آزادی مشروط آمده است که : در مورد محکومیت به حبس تعزیری ، دادگاه صادر کننده حکم می تواند در مور  محکومان به حبس بیش از ده سال پس از تحمل نصف و در سایر موارد پس از تحمل یک سوم مدت مجازات به پیشنهاد دادستان یا قاضی اجرای احکام با رعایت شرایط قانونی ، حکم آزادی مشروط صادر کرد .

زندانیانی می ‌توانند از آزادی مشروط بهره‌ مند گردند که به مجازات‌های تعزیری محکوم شده باشند بنابراین برای محکومین به مجازات‌هایی نظیر قصاص، دیات و حدود استناد به آزادی مشروط امکان‌پذیر نمی ‌باشد.

جبران ضرر و زیان فرد متضرر از جرم و یا پرداخت خسارت و جریمه‌ی نقدی در نظر گرفته شده، شرط دیگر استفاده از آزادی مشروط می‌باشد

شرایط استفاده از آزادی مشروط چیست؟

مهمترین نکته در باب آزادی مشروط رعایت این امر است که مجرم بایستی به حبس محکوم گردد و بخشی از دوران محکومیت به حبس خود را نیز گذرانده باشد. در صورتی که مدت زمان محکومیت به حبس فرد بالای ۱۰ سال باشد گذراندن نیمی از آن الزامی است. اما اگر میزان مدت زمان محکومیت زیر ۱۰ سال باشد، گذراندن یک سوم از دوران حبس ضروری می‌باشد.

• زندانیانی می ‌توانند از آزادی مشروط بهره‌ مند گردند که به مجازات‌های تعزیری محکوم شده باشند بنابراین برای محکومین به مجازات‌هایی نظیر قصاص، دیات و حدود استناد به آزادی مشروط امکان ‌پذیر نمی ‌باشد.
• جبران ضرر و زیان فرد متضرر از جرم و یا پرداخت خسارت و جریمه ‌ی نقدی در نظر گرفته شده، شرط دیگر استفاده از آزادی مشروط می‌ باشد. البته فراهم نمودن شرایط پرداخت نیز کفایت می ‌کند.
• هر شخصی تنها می ‌تواند یک بار از آزادی مشروط استفاده نماید. چنانچه فردی در گذشته از آزادی مشروط استفاده کرده باشد در صورت محکومیت مجدد به حبس دیگر نمی ‌تواند به آزادی مشروط استناد نماید.
• حسن رفتار، عدم ارتکاب جرم جدید، رعایت کامل دستورات دادگاه از جمله مهم‌ ترین شرایط استفاده از آزادی مشروط به شمار می ‌رود.

آزادی مشروط در چه جرایمی قابلیت اعمال ندارد؟

اصل بر این است که آزادی مشروط در تمام مجازات های هشت گانه تعزیری اعمال می شود، اما بر این اصل ۲ استثنا وارد است و آزادی مذکور در دو مورد ذیل، قابل اعمال نمی باشد:

• جرم اسیدپاشی و شروع به جرم اسیدپاشی، قانون تشدید مجازات اسیدپاشی و حمایت از بزه دیدگان آن در این باره مقرر می دارد: در مورد جرائم موضوع این قانون و شروع به آن، مقررات مربوط به آزادی مشروط ، تعلیق و تخفیف مجازات قابل اعمال نیست؛ مگر آنکه بزه دیده یا اولیای دم نسبت به مجازات تعزیری مرتکب نیز اعلام گذشت کرده باشند که در این صورت دادگاه می‌ تواند مجازات مرتکب را یک درجه تخفیف دهد.
• جرایم پیش بینی شده در قانونی مبارزه با مواد مخدر که مجازات ارتکابی آن بیش از ۵ سال است و قاضی مرتکب را به حداقل مجازات قانونی حکم داده است.

قانون مبارزه با مواد مخدر مقرر می دارد: در مورد جرائم موضوع این قانون که مجازات حبس بیش از پنج سال دارد، درصورتی ‌که حکم به حداقل مجازات قانونی صادر شود، مرتکب از تعلیق اجرای مجازات، آزادی مشروط و سایر نهادهای ارفاقی به ‌استثنای عفو مقام معظم رهبری مذکور قانون اساسی بهره ‌مند نخواهد شد و درصورتی‌که حکم به مجازات بیش از حداقل مجازات قانونی صادر شود، دادگاه می‌ تواند بخشی از مجازات حبس را پس از گذراندن حداقل مجازات قانونی به مدت پنج تا ده سال تعلیق کند.

مجرمی که محکوم به تبعید و اقامت اجباری شده است، نمی تواند از آزادی مشروط استفاده کند، چون حبس و اقامت اجباری از مصادیق حبس نمی باشد. حکم فوق به بازداشت بدل از جزای نقدی تسری می یابد.

زمان آزادی مشروط به چه صورت تعیین می‌شود؟

مدت آزادی مشروط شامل بقیه مدت مجازات می ‌شود، لکن دادگاه می ‌تواند مدت آن را تغییر دهد و در هر حال آزادی مشروط نمی ‌تواند کمتر از یکسال و بیشتر از پنج سال باشد جز در مواردی که مدت باقی مانده کمتر از یک سال باشد که در این صورت مدت آزادی مشروط معادل بقیه مدت حبس است. طبق ماده فوق برای تعین مدت آزادی مشروط ۲ حالت متصور است:

اگر مدت باقی مانده حبس مجرم کمتر از یکسال باشد، قاضی باید تمام مدت باقی مانده را حکم به آزادی مشروط مجرم بدهد؛

اگر مدت باقی مانده حبس مجرم یک سال یا بیش از یک سال باشد، دادگاه مکلف است مدت آزادی مشروط را ۱ تا ۵ سال تعیین کند.

نحوه درخواست آزادی مشروط به چه صورت است؟

محکوم علیه می بایست تقاضای خود را طبق مقررات قانونی به مسئولین زندان تقدیم نماید. در صورت تایید تقاضای محکوم علیه، توسط رئیس زندان باید به تایید دادیار، ناظر و دادستان هم برسد، سپس تقاضای محکوم علیه به سازمان اداره زندان ها ارسال می شود و پس از پیشنهاد رییس زندان، قاضی اجرای احکام باید مراتب را رسیدگی کند و در صورتی که محکوم علیه واجد شرایط باشد، پیشنهاد آزادی مشروط به دادگاه تقدیم می شود.

آزادی مشروط به چه صورت لغو می‌شود؟

هرگاه محکوم علیه در دوران آزادی مشروط از اوامر دادگاه پیروی نکند، برای مرتبه ی اول سرپیچی ۱ تا ۲ سال از مدت آزادی مشروط او کاسته می شود و در مرتبه ی دوم دادگاه حکم به اجرای باقی مانده ی محکومیت محکوم علیه صادر می کند. طبق قانون مجازات اسلامی، در شرایطی دادگاه می تواند محکوم علیه را تحت نظارت ماهانه الکترونیکی قرار دهد.

آثار صدور حکم آزادی مشروط چیست؟

صدور حکم آزادی مشروط دارای آثاری است. این آثار عبارت‌اند از:

الف- محکوم به حبس از زندان آزاد می‌شود؛

ب- چنانچه مجازات اصلی دارای مجازات تبعی نیز باشد، این مجازات از بین نخواهد رفت؛

ج- اگر مجرم به مجازات تکمیلی نیز محکوم شده باشد، این مجازات نیز به قوت خود باقی است؛

د- الزام مرتکب به انجام برخی از امور: در صورت صلاحدید دادگاه صادر کننده‌ی حکم، با توجه به اوضاع و احوال وقوع جرم و خصوصیات روانی و شخصیت محکوم، در مدت زمان آزادی مشروط ، او ملزم به انجام یک یا چند مورد از امور زیر می‌شود:

• حرفه آموزی یا اشتغال به حرفه‌ای خاص؛
• اقامت یا عدم اقامت در مکان معین؛
• درمان بیماری یا ترک اعتیاد؛
• پرداخت نفقه افراد واجب النفقه؛
• خودداری از تصدی کلیه یا برخی از وسایل نقلیه موتوری؛
• خودداری از فعالیت حرفه‌ای مرتبط با جرم ارتکابی یا استفاده از وسایل مؤثر در آن؛
• خودداری از ارتباط و معاشرت با شرکا یا معاونان جرم یا دیگر اشخاص از قبیل بزه دیده به تشخیص دادگاه؛
• گذراندن دوره یا دوره‌های خاص آموزش و یادگیری مهارت‌های اساسی زندگی یا شرکت در دوره‌های تربیتی، اخلاقی، مذهبی، تحصیلی یا ورزشی.

لازم به ذکر است، در صورتی که محکوم در مدت زمان آزادی مشروط از دستور‌های دادگاه صادر کننده‌ی حکم پیروی ننماید، یک تا دو سال به مدت آزادی مشروط وی اضافه می‌شود. در صورتی که برای مرتبه دوم نیز محکوم از دستور‌های دادگاه پیروی نکند، مدت باقی مانده حبس اجرا خواهد شد.

دستورهای خاص برای زمان آزادی مشروط چه دستورهایی هستند؟

دادگاه در مواردی می‌تواند برای دوران آزادی برای فرد الزاماتی را مقرر کند. این الزامات می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:

• حرفه‌آموزی یا اشتغال به حرفه‌ای خاص
• اقامت یا عدم اقامت در مکان معین
• درمان بیماری یا ترک اعتیاد
• پرداخت نفقه افراد واجب‌النفقه
• خودداری از تصدی کلیه یا برخی از وسایل نقلیه موتوری
• خودداری از فعالیت حرفه‌ای مرتبط با جرم ارتکابی یا استفاده از وسایل موثر در آن
• خودداری از ارتباط و معاشرت با شرکا یا معاونان جرم یا دیگر اشخاص از قبیل بزه‌دیده به تشخیص دادگاه
• گذراندن دوره یا دوره‌های خاص آموزش و یادگیری مهارت‌های اساسی زندگی یا شرکت در دوره‌های تربیتی، اخلاقی، مذهبی، تحصیلی یا ورزشی

در صورتی‌که فرد در مدت آزادی خود بدون عذر موجه از دستورهای دادگاه تبعیت نکند، برای بار اول یک تا دو سال به مدت آزادی مشروط او اضافه می‌شود.

اگر آزادی مشروط لغو شود چه اتفاقی می‌افتد؟

اگر محکوم در دوره آزادی مشروط دستورهای دادگاه را انجام ندهد:

در آزادی مشروط شرایطی برای زندانی تعیین می گردد مانند الزام به سکونت در محل معین یا خودداری از سکونت در محل خاص یا مشاغل معین یا عدم ارتباط با معاونین و شرکا جرم، حرفه آموزی و اشتغال، ترک اعتیاد، گذراندن دوره های آموزشی …. همچنین معرفی نوبه ای خود به مراکز تعیین شده نیز از شرایط دیگر است. معمولا انتخاب هر یک از این شرابط به تناسب شخصیت و نوع جرم ارتکابی بستگی دارد.

در صورتیکه از هر یک از شرایط مقرر، تخلف کند :

• برای بار اول یک تا دو سال به مدت آزادی مشروط وی افزوده می شود.
• اگر مرتکب جرم جدیدی شود، علاوه بر مجازات جرم جدید، بقیه محکومیتش نیز به اجرا در می آید

مرجع صالح برای حکم آزادی مشروط کجاست؟

دادگاه صالح برای صدور حکم به آزادی مشروط ، دادگاه صادرکننده حکم اصلی می باشد . بدین شرح که دادستان یا قاضی اجرای احکام به دادگاه صادرکننده حکم اصلی ، پیشنهاد می دهند و سپس قاضی صادرکننده حکم اقدام به صدور رای به آزادی مشروط می کند.

بنابراین هیچ گاه قاضی صادرکننده حکم ، راسا و بدون هیچ پیشنهادی اقدام به صدور رای به آزادی مشروط نمیکند. لازم به ذکر است که دادگاه بعد از پیشنهاد هیچ الزامی به صدور رای آزادی مشروط ندارد. و به اختیار خود می باشد که رای به آزادی مشروط بدهد یا رای ندهد.

خلاصه مطلب

پس از اینکه شخصی به حبس محکوم شد در چه شرایطی می تواند از زندان آزاد شود؟ آیا اصلا راهی هست که تا قبل از تمام شدن دوران محکومیت خود آزاد شود؟ نظام کیفری، نظامی سخت گیرانه است تا بتواند بازدارندگی لازم را برای پیشگیری از وقوع جرم در افراد بوجود آورد. اما براساس نظریه های جرم شناسی مجازات همیشه راه حال خوبی برای جلوگیری از وقوع جرم در جامعه نیست. اما خب نظر قانون گذار کیفری بر شدت مجازات هاست و نمی شود در این باره کاری کرد. با این حال قانونگذار یکسری اسبابی را برای اینکه تساهل خود را نسبت به مجرمانی که اصلاح شده اند، نشان دهد و آن ها را برای تغییرات مثبت تشویق نماید در نظر گرفته است. او می خواهد این آزادی را به منزله فرصتی دوباره برای شخص مجرم در نظر بگیرد. عفو و آزادی مشروط نیز از همین شرایط ویژه هستند که در قانون مجازات آمده است.

آزادی مشروط مربوط به مجازات سالب آزادی یا همان حبس است. هنگامی که برای شخصی، حکم مجازات حبس صادر می شود، در صورت وجود شرایط مقرر قانونی، پیش از اتمام مدت حبس، او می تواند از آزادی برخوردار شود. این آزادی تنها در مورد حبس تعزیری وجود دارد. در واقع قانون گذار با در نظر گرفتن این نهاد خواهان بازگشت شخص محکوم به زندگی و دادن فرصت دوباره است. مجرمی که با آزادی مشروط به جامعه باز می گردد تحت نظارت مقام های انتظامی قرار دارد و رفتار او رصد می شود.