تصرف عدوانی چیست و آشنایی کامل با مراحل شکایت آن[۱۴۰۳]

تصرف عدوانی فعل شخصی است که بدون اذن و رضایت مالک و بدون مجوز قانونی، سلطه ‌ای از راه ظلم و زور بر مال دیگری پیدا می‌ کند. بدین گونه که شخص با علم به عدم استحقاق خود، عامدا و بدون مجوز مال دیگری را تصرف می ‌نماید.گروه وکلای فروکیل در قالب این مقاله سعی در توضیح تصرف عدوانی به شما مطالعه کننده محترم دارد، جهت اطلاعات بیشتر با مشاوره حقوقی ما در ارتباط باشید.

تصرف عدوانی چیست؟

تصرف عدوانی فعل شخصی است که بدون اذن و رضایت مالک و بدون مجوز قانونی، سلطه‌ای از راه ظلم و زور بر مال دیگری پیدا می‌کند. بدین گونه که شخص با علم به عدم استحقاق خود، عامدا و بدون مجوز مال دیگری را تصرف می‌نماید. تصرف یا زور ستانش یک موضوع حقوقی است و به معنای به زور گرفتنِ یک زمین یا ملک از مالکِ آن یا از کسی است که بر اساسِ یک قرارداد دارای حق نسبت به آن ملک می ‌باشد.

در بُعدِ حقوقی باید توجه داشت که مدت زمان تصرف سابق خواهان باید به اندازه‌ای باشد که او عرفاً متصرف شناخته شود و این مدت بنا بر نظر قاضی و عرف می ‌تواند متفاوت باشد. مطابق قانون مجازات اسلامی، تصرف و مزاحمت یا ممانعت در حق نسبت به املاک متعلق به دولت یا اشخاص حقیقی یا حقوقی صرفاً با شکایت مالک قابل تعقیب کیفری است. در تصرف عدوانی، صرفاً داشتن سابقه تصرف بر ملک توسط شاکی کافی است و نیازی به اثبات مالکیت وی بر آن ملک نیست. این در حالی است که در دعاوی خلع ید، اثبات مالکیت فرد ضروری است. بنابراین، تصرف به نوعی مبتنی بر حمایت از حق تصرف افراد است، حتی اگر آن‌ها مالک نباشند.

همچنین دادگاه صرفاً به بررسی تصرف قبلی می ‌پردازد و نمی ‌پذیرد که مدعی ادعای مالکیت بر ملک را مطرح کند. این امر به این دلیل است که هدف از طرح این دعوا، حفظ وضعیت موجود و جلوگیری از اقدامات خودسرانه افراد است.در نهایت، پذیرش دعاوی تصرف عدوانی و صدور حکم به اعاده تصرف، مستلزم آن است که متصرف جدید، بدون رضایت متصرف قبلی، وی را از تصرف ملک خارج کرده باشد.

مراحل شکایت تصرف عدوانی به چه صورت است؟

طرح دعوی: شخص متضرر باید دادخواست تصرف  را به دادگاه صالح تقدیم کند. این دادخواست باید دارای جزئیات مربوط به ملک اشغال شده، نحوه اشغال، خسارات وارده و سایر موارد مرتبط باشد.

ارائه مدارک لازم برای شکایت تصرف عدوانی: متقاضی باید مدارکی همچون سند مالکیت، مستندات مربوط به تصرف غیرقانونی و هرگونه مدرک دیگری که ادعای وی را تأیید کند را به دادگاه ارائه دهد.

احضار طرف مقابل: پس از بررسی دادخواست و مدارک ارائه شده، دادگاه طرف متخلف را احضار می ‌کند تا در جلسه محاکمه حضور یابد و به اتهامات پاسخ دهد.

جلسات رسیدگی: در جلسات رسیدگی، طرفین به ارائه ادله و مستندات خود می‌پردازند و دادگاه نیز به بررسی موضوع می ‌پردازد. در صورت نیاز، دادگاه می ‌تواند از کارشناسان و شهود نیز استعلام بگیرد.صدور رأی: پس از بررسی کامل پرونده، دادگاه رأی نهایی خود را صادر می‌کند. این رأی می ‌تواند شامل الزام متخلف به تخلیه ملک، پرداخت خسارت و سایر احکام باشد. در طول مراحل شکایت، بهتر است متقاضی به صورت مستمر پیگیر پرونده خود باشد و یا از وکیل متخصص مشاوره دریافت نماید تا از روند رسیدگی مطلع شود. در صورتی که متخلف از اجرای رأی دادگاه خودداری کند، متقاضی می ‌تواند از طریق واحد اجرای احکام اقدام به تخلیه ملک و وصول خسارات وارده نماید.

در برخی موارد نیز ممکن است نیاز به اقدامات تأمینی همچون توقیف اموال متخلف یا منع خروج از کشور باشد که در این صورت دادگاه می ‌تواند این اقدامات را به عمل آورد. مراحل رسیدگی به پرونده ‌های تصرف عدوانی ممکن است متفاوت با این توضیحات باشد و بستگی به شرایط هر پرونده دارد و باتوجه به اینکه قوانین و رویه‌ های قضائی در این زمینه در طول زمان دچار تغییر می ‌شود.

انواع دعاوی تصرف عدوانی:

انواع دعوای تصرف عدوانی تصرف غیرقانونی کیفری، تصرف حقوقی، تصرف کیفری در دعوای تصرف کیفری ، شاکی علاوه بر رفع تصرف متصرف از ملک خویش، مجازات متصرف را نیز از مقام قضایی درخواست می ‌کند. تصرف حقوقی در صورتی که خواسته خواهان رفع تصرف متصرف و اعاده تصرف سابق خود باشد، دعوای تصرف غیر قانونی  حقوقی علیه متصرف اقامه می‌ گردد.

شرایط اقامه دعوای تصرف عدوانی چیست؟

اثبات سابقه تصرف در ملک مورد دعوا توسط خواهان اثبات لحوق تصرف خوانده (یعنی اثبات اینکه تصرف خوانده بعد از تصرف خواهان است) غیر منقول بودن مال  مورد دعوا اثبات عدوانی بودن تصرف ۱: خواهان دعوا باید بتواند اثبات کند که قبل از متصرف در ملک موضوع دعوی تصرف داشته است.

۲: خواهان دعوا باید بتواند ثابت کند که متصرف با زور و ظلم ، بدون رضایت او و همچنین بدون هرگونه مجوز قانونی، ملک را از تصرف او خارج کرده است.

تفاوت دعاوی تصرف عدوانی و خلع ید چیست؟

در دعوای خلع ید، داشتن سند رسمی مالکیت الزامی است. در واقع، دعوای خلع ید، به نوعی دعوای مالکیت است. اما در دعوای تصرف، اثبات سابقه تصرف در ملک با هر دلیلی کفایت می ‌کند و الزامی جهت ارائه سند رسمی نیست. در دعوای خلع ید، صدور رای نهایی و قطعی لازمه اجرای حکم است. اما این مسئله در مورد اخراج متصرف از ملک در دعوی تصرف صادق نیست. در دعوای تصرف عدوانی، امکان رسیدگی خارج از نوبت نیز وجود دارد، ولیکن چنین امکانی برای دعوی خلع ید فراهم نخواهد بود.دعوای خلع ید، دعوایی مالی است و هزینه دادرسی آن بر اساس قیمت منطقه ‌ای ملک تعیین خواهد شد. اما دعوای رفع تصرف دعوایی غیرمالی و هزینه ‌ای به مراتب کمتر از خلع ید خواهد داشت.

تصرف عدوانی در ملک مشاع به چه صورت است؟

یکی از اساسی ترین مشکلاتی که ممکن است در هریک از ساختمان های امروزی رخ دهد، دعوا در املاک مشاع است. تصور کنید که شما به همراه شریکتان، ملکی را خریداری کرده اید و از همان ابتدا؛ حد استفاده از این ملک میان خودتان تقسیم نموده اید اما به تدریج و بعد از گذشت مدتی، شریکتان از محدوده ی خود تجاوز کرده و بخشی از سهم شما را نیز به تصرف خود در آورده است. در چنین شرایطی می‌توانید دادخواست خود را به دادگاه ارائه کنید. معمولاً در این شرایط، قاضی به رفع تصرف ملک مشاع رای می‌دهد و مشکل چندانی در این زمینه نخواهید داشت. البته توصیه می کنیم قبل از خریداری املاک مشاع، در مورد تقسیم بندی آن نهایت شفافیت و صراحت را به خرج دهید تا در آینده دچار مشکلات این چنینی نشوید.

مجازات تصرف عدوانی چیست؟

در موضوع تصرف عدوانی کیفری، طبق قانون مجازات اسلامی قاضی موظف است پس از طرح شکایت، برابر آئین دادرسی کیفری رسیدگی کند و علاوه بر مجازات مجرم که شامل یک ماه تا یک سال حبس است، حسب مورد به رفع تصرف عدوانی حکم دهد. این ماده قانونی فقط درباره اموال غیر‌منقول است و اموال منقول را شامل نمی ‌شود.در تصرف عدوانی حقوقی در صورت تایید دادگاه، خوانده محکوم به رفع تصرف عدوانی و پرداخت خسارت وارده و حق ‌الوکاله وکیل خواهد شد.مجازات تصرف غیر قانونی  مجدد در صورتی که بعد از رفع تصرف توسط دادگاه، شخص متصرف دوباره اقدام به تصرف اموال غیرمنقول مورد نظر کند، نه تنها دوباره رفع تصرف خواهد شد بلکه به حبس از شش ماه تا دو سال نیز محکوم می‌شود.بهتر است بدانید که در این مواقع، دادگاه کاملا جدی عمل می‌کند.

عناصر تشکیل دهنده جرم تصرف عدوانی چیست؟

جرم تصرف غیر قانونی  دارای سه عنصر می باشد که در ادامه توضیح داده خواهد شد.عناصر تشکیل دهنده جرم تصرف عدوانی:

عنصر قانونی:

ماده ۶۹۰ قانون مجازات

عنصر مادی:

الف) عمل فیزیکی : عمل فیزیکی جرم تصرف ، اقدام به تصرف املاک متعلق به دیگری است

ب) شرایط و اوضاع و احوال لازم:

وجود مال غیر منقول: موضوع جرم تصرف غیر قانونی  تصرف مال غیرمنقول متعلق به دیگری استعدم رضایت مالک یا ذی حق: اصولاً عدم رضایت مالک لازمه تحقق جرایم علیه اموال و مالکیت است، رضایت مالک در این جرایم وصف کیفری را از عمل مرتکب می زداید.

عنصرروانی:

الف:علم به موضوع عالم بودن به اینکه مال متعلق به دیگری می باشد.

ب:سوءنیت عام و خاصدارابودن عمد در فعل نیز لازم می باشد.

تصرف عدوانی در ملک مشاع دعوی تصرف غیر قانونی در دوبعد حقوقی وکیفری قابل بررسی است.

مدت زمان شکایت تصرف عدوانی چه میزان است؟

باتوجه به اینکه تصرف عدوانی جزء جرایم قابل گذشت است که با رضایت و گذشت شاکی تعقیب آن موقوف می شود. بر اساس قانون مجازات اسلامی در جرایم تعزیری قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می شود مگر اینکه تحت سلطه ی متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می شود. هر گاه متضرر از جرم قبل از انقضای مهلت مزبور فوت کند و دلیلی بر صرف نظر وی از طرح شکایت نباشد هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.

تصرف عدوانی در رابطه با چه اموالی است؟

تصرف در خصوص اموال غیر منقول مانند زمین به کار می رود. تصرف در خصوص اموال منقول مانند ماشین و گوشی موبایل به کار نمی رود، درباره اموال منقول، ممکن است عناوینی مانند سرقت، کلاهبرداری و خیانت در امانت استفاده شود.

رفع تصرف عدوانی چیست؟

دعوی رفع تصرف عدوانی از جمله مواردی است که قانون گذار ایران از قانون گذار فرانسه اقتباس کرده است. لذا قواعد و مقررات حاکم بر دعوای رفع تصرف غیر قانونی تا حد زیادی همان قواعد و مقررات حاکم بر دعوای فوق در فرانسه است . اگر فردی، در مال یا حقی تصرف داشته باشد به او متصرف گفته می شود، قانون به تصرف وی بها می دهد و به اینکه وی در تصرف، آن حق را دارد یا ندارد توجه نمی کند. اگر کسی به زور یا به طور عدوانی، ملک را از تصرف وی در آورد، غیر قانونی می باشد  و قانون  تصرف عدوانی یا را ممنوع کرده است. متصرف اولیه، می تواند برای رفع تصرف ، علیه کسی که تصرف کرده است، اقامه دعوی تصرف کند. هر فردی قدرت اختیار و اقتدار در مال خود را دارد، اگر فردی دیگر، این قدرت را از وی سلب کند، وی می تواند برای رفع تصرف عدوانی، اقامه دعوی رفع تصرف عدوانی کند.

تفاوت تصرف عدوانی حقوقی و کیفری چیست؟

در دعوای رفع تصرف عدوانی فرد می تواند از طریق دعوای رفع تصرف حقوقی یا دعوای رفع تصرف کیفری اقدام کند و در انتخاب آنها تا حدودی اختیار دارد؛ اما نحوه اثبات و اقدامات فرد در هر یک رفع تصرف کیفری و رفع تصرف غیر قانونی  حقوقی متفاوت است. از این رو او باید با توجه به ادله اثباتی خود یکی از دو راه رفع  تصرف کیفری یا رفع تصرفات حقوقی را انتخاب کند تا از اتلاف وقت خود و مراجع قضایی بکاهد. مهم ترین تفاوت بین رفع تصرف کیفری و رفع تصرف حقوقی، وجود یا عدم وجود رکن معنوی می باشد. در رفع تصرف کیفری، احراز مالکیت ضرورت دارد، اما در رفع تصرف حقوقی، نیازی به احراز مالکیت نیست. در رفع تصرف حقوقی، احراز سبق تصرف خواهان و لحوق تصرف خوانده ملاک بوده ولی در رفع تصرف کیفری نیازی به کشف و احراز سبق تصرف شاکی نیست. دعوی رفع تصرف با تقدیم دادخواست حقوقی قابل طرح بوده ولی شکایت رفع تصرف کیفری نیاز به تقدیم دادخواست حقوقی ندارد و صرف شکایت کیفری برای تعقیب جزایی متهم و صدور حکم رفع تصرف کفایت می کند.

خلاصه مطلب:

اگر شخصی به زور و بدون رضایت مالک یا مستاجر، مال غیر منقولی( اموالی که قابلیت جابه جایی ندارند مثل زمین، خانه ) را تصرف کند به عبارتی کسی به جبر و تعدی( به زور)، مال مورد تصرف کسی را از دست او در آورد تصرف عدوانی نامیده می شود. به عبارتی دیگر براساس ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی ادعای متصرف سابق مبنی بر این که دیگری بدون رضایت او، مال غیر منقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده (برگرداندن) تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می نماید. تصرف غیر قانونی طبق قانون به دو صورت کیفری و حقوقی تقسیم می شود. طبق قانون آیین دادرسی مدنی در دعوای ذکر شده از نوع حقوقی بایستی صرفا تصرف سابق خواهان ( کسی که قبلا متصرف مال بوده است) و تصرف فعلی خوانده اثبات شود و دادگاه بر اساس همین تصرف حکم صادر می کند و دلایل دیگر از جمله سند مالکیت را مورد بررسی قرار نمی دهد  و در بحث حقوقی دادگاه در پی احراز  سوء نیت مرتکب در تصرف نمی باشد.  برای کسب اطلاعات بیشتر با گروه وکلای فروکیل ارتباط بگیرید .